Ngày người Dao Đỏ kiêng gió ở Sa Pa

Lễ kiêng gió truyền thống của người Dao Đỏ diễn ra vào ngày 20/1 Âm lịch. Vào dịp này, người dân ở trong nhà, không thực hiện các hoạt động sản xuất với quan niệm rằng “làm bất cứ việc gì thần gió cũng xô đổ, không có thành quả”.

Ngày hôm trước, người Dao Đỏ lên núi kiếm lá chít về làm bánh chưng. Họ cho rằng lá chít có khả năng chắn gió và giúp họ gặp nhiều điều may mắn. Đây là loại lá không dễ tìm, chỉ mọc ở những vùng có khí hậu thuận lợi. Ở những vùng như Tả Giàng Phình (Sa Pa), lá chít chỉ mọc trên núi cao. 

Bánh chưng lá chít sau khi đã được gói xong.

Để có những chiếc bánh chưng hoàn hảo, người Dao Đỏ phải chuẩn bị đầy đủ nguyên liệu gồm lá chít, thảo quả đã khô, thịt lợn, nếp, một ít muối, rơm đã được đốt thành than để nhuộm đen bánh chưng. Người dân quan niệm, không nên để bánh có màu trắng, vì đó là màu không may mắn.

Đầu tiên, họ sẽ đem thảo quả đã khô đi nướng chín dưới bếp than hồng rồi đem đập vỏ, lấy phần ruột bên trong, giã nhuyễn. Nếp được vo kỹ nhiều lần trước khi đem vào gói. Thịt lợn được thái thành từng miếng dài, rơm đốt thành tro. Tro trộn chung với nếp màu trắng để tạo màu đen. Cách gói tương tự bánh chưng thông thường khi cho lần lượt nếp, thịt, thảo quả, một ít muối gói trong lá chít.

Chiều 19/1 Âm lịch, các gia đình tập trung gói và nấu bánh chưng. Chiếc bánh được gói sau cùng sẽ không cho trẻ nhỏ ăn, vì người dân tin rằng, ăn bánh chưng sau cùng, thì làm việc gì cũng về cuối. Bởi vậy, chiếc bánh đó được đánh dấu bằng một sợi dây, sau khi vớt ra thì treo lên cửa chính. Những chiếc bánh còn lại sẽ cất lên tủ thức ăn hoặc biếu người thân, họ hàng.

Phụ nữ Dao Đỏ tập trung thêu thùa trong ngày kiêng gió.

Vào buổi tối, người dân đem lá chít còn thừa ra ngoài đường để làm nghi lễ đắp đường chắn gió. Họ đặt ba lá chít xuống chính giữa đường và đặt một hòn đá lên trên để chặn. Việc này được thực hiện ở các con ngõ quanh nhà.

Sáng 20/1 Âm lịch, các gia đình sẽ dậy sớm để đến nhà họ hàng của mình. Nếu sống chung với bên ngoại, các cặp vợ chồng sẽ về gia đình nội để ăn lễ kiêng gió.

Mỗi nhà làm một mâm cơm có các món truyền thống như thịt lợn, gà, canh cải, bánh chưng, rượu để mời những vị khách đến chơi. Họ ngồi cùng nhau, quây quần bên chiếc bàn rồi uống rượu, kể cho nhau nghe những câu chuyện thú vị mà họ đã nghe, nhìn, thấy.

Đàn ông ngồi cùng nhau và học chữ Nho.

Trong dịp này, những phụ nữ trong nhà lấy đồ ra thêu thùa. Nhiều người bận rộn, mỗi năm, chỉ thêu được một bộ. Trong các dịp lễ hội như ngày kiêng gió, họ tranh thủ hoàn thành những chiếc áo, quần đang dang dở.

Trang phục của người Dao Đỏ ở Sa Pa được thêu chỉ màu vàng, từng đường kim rất công phu và tỉ mỉ. Dưới ánh đèn, những người phụ nữ vừa làm vừa nói cười rôm rả.

Đàn ông trong ngày này tập trung ở nhà trên để học chữ Nho. Những cuốn sách cả trăm năm tuổi được truyền từ đời này sang đời khác. Họ ngồi cùng nhau, đọc chữ Nho thật to. Sau đó, họ lấy bút lông ra viết lại để không quên mặt chữ.

Huỳnh Kiên